Spinoza opent de Ethica met zijn definitie van causa sui. » Per causam sui intelligo id, cuius essentia involvit existentiam, sive id, cuius natura non potest concipi nisi existens. « Causa sui, oorzaak van zichzelf, klinkt nogal imponerend geleerd, maar is causa sui meer dan een asylum ignorantiae in woorden? Al dagen houden de woorden ‘causa sui’ mij bezig. Als ik even wat te mijmeren heb, komt – als causa sui – ‘causa sui’ mij voor de geest, waarvan ik mij afvraag of het wel om een echt begrip gaat, of slechts om woorden voor iets dat niet te begrijpen is. Houdt ‘causa sui’ méér in dan een manier om altijd gelijk te hebben voor wie gelooft dat alles een oorzaak heeft? Is het – letterlijk – een stopwoord om de oneindige reeks oorzaken ergens te laten stoppen? Is ‘causa sui’ hetzelfde als of iets anders dan ‘onveroorzaakt’? Is het méér?
(Onder een oorzaak van zichzelf versta ik een zaak, waarvan het wezen het bestaan insluit, met andere woorden iets waarvan de natuur zich alleen als bestaand laat denken).
Vervolgens blijkt dat de Substantie, God ofwel de Natuur causa sui is.
Ik zei ‘paradoxaal’, maar eigenlijk moet ik zeggen dat het om een contradictoire notie lijkt te gaan: iets is tegelijk eerder (prior) en later (posterior) t.o.v. zichzelf en dat is toch in strijd met het noncontradictie-beginsel.
Kortom, het betreft ‘een merkwaardig begrip’ volgens Henri Krop in een eindnoot van zijn vertaling. Ja, zeer merkwaardig en dus niet eenvoudig te begrijpen. Is dat de reden waarom het Continuum Compendium to Spinoza er niets over zegt? Je verwacht toch van juist zo’n boek enige verheldering te krijgen! Niets dus – geen woord erover, ook niet in het lemma ‘causa’.
Spinoza geeft er een intrigerende definitie van, maar gaat het om een definitie die aan zijn eigen criterium voor een goede definite voldoet, doordat hij ons laat zien hoe het te definiëren fenomeen uit zijn oorzaken ontstaat? Is het een generieke definitie zoals Spinoza die voor de cirkel gaf? Hij verbeterde er de definitie die Euclides van een cirkel gaf mee. Bij Spinoza’s bekende definitie zie je de cirkels, resp. de bol voor je ogen ontstaan. Maar in het geval van causa sui? Wil Spinoza er niet vooral mee benadrukken dat het om iets oneindigs en eeuwigs gaat waarvan het niet-bestaan niet gedacht kan worden? Maar waarom daarvoor de term causa sui gebruikt? De toelichting die Henri Krop verschaft bij causa sui vind ik ook niet echt verhelderend. In het godsbewijs van Descartes dat Krop daar geeft komt de term causa sui helemaal nog niet voor. Ook aan de uitleg van Wim Klever in zijn Ethicom heb je niet veel (eufemistisch uitgedrukt…). Kortom, er moet méér over te zeggen zijn. Het zal, denk ik, blijken hoe nuttig het is iets van de voorgeschiedenis en de discussies die leidden tot het causa sui-begrip bij Descartes, om de definitie van Spinoza te kunnen plaatsen en wellicht begrijpen. Ik hoop dat ik genoeg materiaal bij elkaar kan sprokkelen. ![Causa sui [1] inleiding (3)](https://i0.wp.com/www.causasui.com/summershirt.html "Causa sui [1] inleiding (3)")
spinoza | 21-04-2012 | 10:54 | Link | Reacties (29)
Reacties
QUOMOD? OMNIA VICISSIM.
Wim Klever 21-04-2012 @ 12:15
Intrigerende reactie van Wim. Nooit gedacht dat mijnstudie van het Latijn in de humaniora lang geleden nog eens direct nut zou hebben. Spijtig genoeg is mijn kennis ver vervlogen, maar tegenwoordig vertaalt Google zelfs Latijn. Mijn inziens staat er dus: Hoe? Ik had reeds alles overwonnen. Is dit een citaat van Spinoza of een andere klassieker? Bij mijn weten niet, maar mijn kennis van Spinoza is alles behalve volledig, dus het zou kunnen. Of is het geen citaat, en is het een persoonlijke reactie van Wim op de stelling van Stan dat het boek van Wim hem niet hielp bij het begrijpen van "causa sui"? In ieder geval, Wim, ik hoop dat je het niet bij dit raadsel laat en ons concreet je stelling meedeelt (ik denk dat Spinoza dit ook zou gedaan hebben: in zijn briefwisseling was hij altijd geduldig met correspondenten die zijn filosofische uiteenzettingen niet konden volgen).
Mark Behets 21-04-2012 @ 15:19
Dit "grapje" heeft Wim Klever hier al vaker gebracht - vindt ie leuk. Type in het zoekvenster rechtsboven maar eens vicissim in (alleen dat, want soms zet hij er omnia of ab of nog iets anders voor). Alleen vicissim brengt je bij alle dergelijke reacties op blogs. Succes ermee.
Stan Verdult 21-04-2012 @ 15:35
Grapje?
Wim Klever 21-04-2012 @ 19:40
Stan,
1. Ik denk dat je 'causa sui' uit Spinoza's naturalisme en determinisme moet verklaren. Alles heeft een oorzaak of reden (E1pp11alter), dit is Spinoza's Beginsel van voldoende reden (Della Rocca). Dit betekent dat er geen scholastieke Onbewogen Beweger kan zijn. Hoe los je dit op? Antwoord: als iets geen gevolg van een voorafgaande oorzaak kan zijn, dan is het oorzaak van zichzelf. Voila!
2. Spinoza maakt van het onderscheid 'oorzaak van zichzelf' - 'oorz, van iets anders' handig - en oneigenlijk - gebruik in het bewijs van E1p7: een substantie wordt niet door iets anders voortgebracht, dus moet zij oorzaak zijn van zichzelf, en bijgevolg behoort het bestaan tot haar natuur.
3. Waarom oneigenlijk gebruik? Spinoza hanteert in de Ethica 2 totaal verschillende causaliteitsbegrippen, en stelt dat als de ene niet geldt de andere moet gelden:
- Het gebruikelijke causaliteitsbegrip met als betekenis: een oorzaak heeft een gevolg in iets anders. Dit is wat de wetenschap, en jij en ik, onder oorzaak verstaan.
- Het causaliteitsbegrip in 'causa sui' met als betekenis: een zaak waarvan het wezen het bestaan insluit. En niet: een oorzaak heeft een gevolg in zichzelf. Dit is n i e t wat de wetenschap, en jij en ik, onder oorzaak verstaan.
Dus: strikt genomen kan Spinoza in E1p7d niet de of-of situatie stellen, dat iets wat niet door iets anders voortgebracht wordt, door zichzelf voortgebracht wordt. Waarom niet? In feite stelt hij: iets wordt niet door iets anders voorgebracht, dus bestaat het omdat zijn natuur het bestaan insluit (Bennett, par.4). De appel is het niet, dus de peer bestaat.
Adrie Hoogendoorn 21-04-2012 @ 19:54
Adrie,
Bedankt voor je reactie, waar ik later denk ik op terugkom. Ik heb nu een aantal blogs in de pen met de opzet om - vanuit de voorgeschiedenis van het begrip - mogelijk tot wat grotere duidelijkheid te komen.
Stan Verdult 21-04-2012 @ 20:32
Nog even over dat grapje van mij: als het universum ( = ' alle dingen tezamen" , TTP 16) zo in elkaar zit, dat alle eenheden over en weer ("omnia vicissim") elkaar tot bestaan (!) en werking bepalen (brief 32), is dat dan niet de manier ( quomodo ...: CM 2) waarop 'deus sive natura est causa sui'? Vergelijk dat met een kibboets of abdij waarin de leden van een leefgemeenschap behalve zelfredzaam en zelfverzorgend ook nog elkar in het leven zouden roepen / geroepen hebben. Overigens nemen Locke en Hume dit begrip van gods of der nature 'autocreatie' over.
Wim Klever 21-04-2012 @ 21:05
@Wim:
Bedankt voor je toelichting. Om alle misverstanden uit te sluiten: wat mij betreft, heb ik je niet willen "verwijten" een "grapje" te maken (ten koste van mezelf of anderen). Ik ben er zelfs van overtuigd dat je bedoeling niet is om je vrolijk te maken over de onwetenheid van anderen, maar wel om hen met een soort van socratische vraagprikkeling tot inzicht te brengen. Maar de "vicissim" verwijzing vereist een zodanig specialistische kennis van Spinoza (ofwel een zo grote vertrouwdheid met de historische discussies rond deze blog), dat deze zonder de toelichting van Stan of jou slechts voor de "happy few" betekenis zou gehad hebben.
Je toelichting opent zeker een deur, maar als men er door gaat vindt men nu nog meer gesloten deuren
. Door echter zoals Stan aanraadde, in de historiek van deze blog op het trefwoord vicissim te zoeken, kan ik alvast één nieuwe deur openen. In 2008 (!) schreef je over Brief 32:
Het staat uiterst beknopt, maar wel adekwaat weergegeven in Brief 32: "Alle lichamen worden door anderre lichamen omgeven en door elkaar gedetermineerd om op een vaste en welbepaalde wijze te bestaan en te werken, waarbij de bewegingsgraad (= verhouding beweging en rust) in alle lichamen tesamen, dat is in het hele universum constant blijft" (eigen vertaling). Dat weten wij, maar dat houdt niet in dat wij elk natuurverschijnsel in detail kunnen kennen. Spinoza ontkent dit nadrukkelijk in het begin van dezelfde brief. Het houdt daarentegen wel in, dat dit de manier is waarop de 'natura naturans' de 'natura naturata' produceert, anders gezegd, de manier waarop god causa sui is. Dat heeft Spinoza al in een vroeg stadium verklapt, toen hij zich nog enigszins hulde in de mantel van Descartes. "Omnia vicissim, quae in natura sunt, a se invicem ad aliquid operandum determinentur; nam etiam illa a Deo ita determinata sunt" (CM 2/11/2). De conjunctief van 'determinEntur' in deze zin is te verklaren door zijn afhankelijkheid van het voorgaande. Er staat dus, dat het-elkaar-bepalen-van-alle-dingen de manier is waarop god al die dingen, dus zichzelf, bepaalt.
Het gedetermineerd zijn van de werking van alle lichamen via het vicissim principe, kan ik zonder meer begrijpen: dit is niets anders dan de wetten van de fysica, waarvan er in Spinozas tijd maar één bekend was (deze van het behoud van impuls, door Spinoza verhouding rust en beweging genoemd). Intussen zijn er heel wat behoudswetten bijgekomen (massa en energie, lading, spin .). Het geniale van Spinoza (op fysisch gebied) lijkt me dat hij, op een ogenblik dat de fysica nog in haar kinderschoenen stond, reeds intuïtief inzag hoe deze wetenschap zich verder zou ontwikkelen maar dezelfde genialiteit bestond waarschijnlijk ook al bij Descartes en anderen.
Het gedetermineerd zijn van het bestaan van de lichamen, kan ik echter niet uit dit vicissim principe begrijpen. De natuurkunde (van vandaag) kan zich niet uitspreken over de oorzaak (causa in de fysische zin) van het bestaan van het universum: het ogenblik t=0, dwz dat van de big bang is een singulariteit, dwz de fysische wetten laten toe om dit ogenblik steeds dichter te benaderen, maar nooit om het te bereiken. De vraag naar wat er was op ogenblik t=0 of er voor, is een meta-fysische vraag.
Dus: akkoord met het vicissim principe als oorzaak van de werking van de lichamen (fysica), maar ik zie niet in hoe je hier de oorzaak van het bestaan kunt uit afleiden. Je voorbeeld hierboven van de abdij of kibboets maakt je stelling voor mij zelfs nog minder verstaanbaar: zelfredzaamheid is perfect begrijpbaar, maar wat is het verband met zichzelf in het leven roepen? Je stelt dat Hume dit begrip van autocreatie zou overnemen: waar stelt Hume dit? Het zou me verwonderen, want voor zover ik Hume ken, verwerpt hij begrippen zoals substantie, gelooft hij niet in metafysische godsbewijzen en geeft hij een heel andere invulling aan het begrip oorzakelijkheid dan Spinoza.
Mark Behets 22-04-2012 @ 17:13
@Stan. Een volger van jouw blogs, ik weet niet meer wie, noemde onlangs in positieve zin het boekje "Spinoza, Une philosophie de la joie" van Robert Misrahi. Ik kocht het en het is een prachtig, glashelder boekje dat vertaald zou moeten worden. Ten tijde van jouw blog kwam ik daar ook een paar regels tegen die met jouw probleem te maken hebben. Misrahi zegt dat Spinoza's taal een 'gecodeerde' taal is, d.w.z. hij gebruikt uit voorzichtigheid een tradioneel vocabulair om de aandacht van zijn lezers te verkrijgen. En hij citeert Spinoza: 'Ik weet heel goed dat deze woorden een andere betekenis hebben dan in de gangbare taal. Maar het is niet mijn bedoeling om de betekenis van woorden uit te leggen, maar de natuur van de dingen en deze aan te duiden door woorden waarvan de gebruikelijke betekenis zich niet geheel en al verzet tegen de zin waarin ik ze wil gebruiken. Deze ene waarschuwing moge voldoende zijn.' (3/Def. Aff. XX Expl.) We zouden de Ethica moeten lezen, zegt Misrahi, zoals Spinoza de Bijbel leest: de termen en begrippen begrijpen binnen de Ethica zelf en door de Ethica. Dit is natuurlijk niet nieuw of origineel, maar het vestigt de de aandacht er nog eens op dat, om Spinoza te begrijpen, het niet nodig is om te weten wat anderen met die termen hebben bedoeld. De betekenis moet duidelijk worden binnen de Ethica. (Het helpt niet als we weten wat Descartes met de termen "God" en "attribuut" bedoeld heeft.). Om een vergelijkbare reden geeft Pautrat bij zijn voortreffelijke vertaling van de Ethica geen notenapparaat.
Ik wil maar zeggen, Stan, leerzaam, maar je zoektocht zal ons waarschijnlijk niet helpen om beter te begrijpen wat Spinoza met "causa sui" bedoeld heeft.
henk keizer 22-04-2012 @ 17:51
We zullen zien, Henk.
Sympathiek, je poging om mij voor teveel onnodig speurwerk te behoeden. Maar je waarschuwing gaat aan me voorbij (en ik heb het niet erg op Misrahi). Heel z'n vocabulair (en een groot deel van z'n begrippenkader) heeft Spinoza uit z'n context (waaronder de voorgeschiedenis van het denken). Zo'n eenzame denker is hij niet: hij reageert en hij gebruikt en herdefinieert wat hem van pas komt. Hoe meer je van die context en voorgeschiedenis in je bagage neemt, hoe meer je van Spinoza kunt begrijpen. Het laatste woord hebben uiteraard altijd zijn eigen teksten. Maar hij schreef geen Bijbel. Misrahi heeft misschien iets teveel naar Leo Strauß geluisterd. Je opsluiten met alleen de Ethica en niets dan de Ethica...? Geen toelichting, geen studie van de tijd, van z'n voorgangers, geen resultaat van de wortseling om te begrijpen door anderen, etc... ik moet er niet aan denken.
Stan Verdult 22-04-2012 @ 20:17
@ Mark. Op welke plaats ik zinspeel als ik Hume in dit verband noem? Dat is de rol die Philo (Hume zelf) vertolkt in de DIALOGUE ON NATURAL RELIGION.
Zie mijn uiteenzetting daarover in de secties " The nature of nature" en "Hume's apotheosis" op pp. 104 tot 110 van mijn e-book THE SPINOZISTIC HUME op Stan's website ( zie bovenaan deze blog) onder secundaire literatuur en dan mijn naam.
Je vermeldt een drietal vragen die daar uitvoerig aan de orde komen
Wim Klever 22-04-2012 @ 23:10
Hier de link naar de Hume-publicatie van Wim Klever:
http://www.benedictusdespinoza.nl/lit/Klever_Spinozistic_Hume.pdf
Stan Verdult 23-04-2012 @ 09:56
Adrie, je noemt nog weer eens de PSR, het beginsel van voldoende reden. Is het nu wel zo gelukkig om dit, zoals Della Rocca doet, een leidend beginsel van Spinoza te noemen? Misschien heb ik het mis, maar ik dacht dat de PSR zo ongeveer inhoudt: er moet een voldoende reden zijn dat de zaken zijn zoals ze zijn, want anders zouden ze zo niet zijn. Dat is toch geen beginsel van Spinoza? Spinoza zegt dat er voor alles een oorzaak of een reden is. Dat drukt toch niet hetzelfde uit? Dat hele idee van 'voldoende' en 'anders zou het zo niet zijn' zit er bij Spinoza toch helemaal niet in? Of begrijp ik de PSR verkeerd?
henk keizer 23-04-2012 @ 12:53
Henk,
Als je nog even geduld hebt: overmorgen, in het blog over causa sui bij Spinoza waar ik naartoe werk, ga ik in op hoe het PSR-beginsel onvoldoende is. Je zult dan ook kunnen constateren hoe nuttig het 'omzien naar het verleden' was!
Stan Verdult 23-04-2012 @ 15:04
Henk,
De PSR van Della Rocca, Leibniz is m.i. identiek aan het causaliteitsbeginsel van de epicureërs. Het wordt verwoord door Lucretius: 'Nooit wordt door goddelijk toedoen iets uit niets geschapen' (BkI,150), Het wordt geciteerd door Jarig Jelles in de Voorreeden de 'Nagelate Schriften:
"Deze nootschikkelijke nootzakelijkheit der dingen, en dat zy door oorzaken tot te wezen, en te werken bepaalt worden, welke oorzaken ook van andere oorzaken tot te wezen, en te werken bepaalt zijn, en deze weêr van anderen, en dus tot God'.
Jelles zet zijn = Spinoza's argument, kracht bij met een prachtgedicht van Hooft, dat in het origineel als motto heeft (Jelles heeft het motto weggelaten): 'Gelukkig wie der dingen oorzaak mocht doorgronden' (Vergilius, Georgica II,490), en waarvan het eerste couplet luidt:
Gelukkigh, die d' oorzaeken van de dingen
Verstaet; en hoe zy vast zijn onderlingen
Geschaekelt zulks, dat geene leventheên
(God uytgezeit) oyt iet van zelve deên,
Oft leên; maar al, door ander' oorzaeks dringen.
Kortom: causaliteitsbeginsel, naturalisme, determinisme en PSR, zijn samenhangende ideeën die maken dat God en de wereld begrijpelijk zijn voor ons mensen. Dat is voor mij het geluk dat Spinoza's filosofie ons brengt.
Adrie Hoogendoorn 24-04-2012 @ 08:24
En dat 'prachtgedicht' van Hooft werd 12 jaar voordat Jelles het deed volledig geciteerd ( en als 'leitmotiv' ingevoerd in de Amsterxamse kring) door Van den Enden in VPS, p. 232, om de "alderheiligste waerheit" toe te lichten: " Welke nootdwangh sich zodanigh heeft, dat geen mensch (zulx zijnde als hy voor die tijt is) anders kan doen, als hy doet...."
Gelukkig wordt men echter niet zo zeer door de wetenschap dat alles causaal bepaald is als wel door in concreto causale verbanden te kennen. Dat is het namelijk wat primair in het gedicht staat!
Wim Klever 24-04-2012 @ 09:43
Wim,
Jelles laat, naastt het motto bij het gedicht van Hooft, ook na om de titel te vermelden. Deze is 'Noodlot'. De reden is, denk ik, dat Spinoza nadrukkelijk onderscheid maakt tussen noodzaak en noodlot (fatum), maar dat zijn correspondenten, o.a. bij Van Velthuysen (Br42) en Oldenburg (Br74) dat niet doen, en dat noodzaak daardoor een negatieve associatie krijgt. Het merkwaardige is dat Hooft eveneens dat onderscheid niet maakt, maar dat bij hem het omgekeerde geldt: noodlot krijgt bij hem - getuige het gedicht - een positieve associatie door de gelijkstelling aan noodzaak.
Adrie Hoogendoorn 24-04-2012 @ 14:35
Spinoza zegt: In de natuur der dingen is niets contingents, maar is alles door de noodzaak van de goddelijke natuur bepaald om op een bepaalde manier te bestaan en te werken. (1/29). Leibniz' beginsel van voldoende reden zegt: Er is altijd een voldoende reden dat iets bestaat en dat het bestaat zoals het bestaat (anders zou het zo niet bestaan). Zijn dit twee gelijkwaardige uitspraken? Dat zijn toch uitspraken op twee verschillende niveau's: een visie op het geheel van de natuur versus een onontkoombare conclusie op basis van een soort logica? Je doet Spinoza toch schromelijk te kort als je zegt dat de PSR Spinoza's leidende beginsel is?
henk keizer 24-04-2012 @ 19:10
Je kunt de PSR (Principle of Sufficient Reason) zelfs onderschrijven als je het totaal oneens bent met Spinoza's visie.
henk keizer 24-04-2012 @ 19:20
Wat ik nog wilde zeggen ('zojuist' kon ik het woord niet vinden, 'straks' mag ik hier niet zeggen van mijn kleinzoon): de PSR tot een beginsel van Spinoza verklaren is een anachronisme: Spinoza dacht niet in die termen en vanuit dat gezichtspunt.
henk keizer 24-04-2012 @ 22:47
Henk,
De eerste zin van het "andere bewijs" (Aliter) van stelling 1/11 (dat God noodzakelijk bestaat) kun je zien als Spinoza's formulering van wat later Leibniz' PSR werd. Het staat daar geformuleerd als een soort axioma: "Men moet van elk ding een oorzaak of een reden kunnen aanwijzen waarom het wel of niet bestaat." Henri Krop stelt in eindnoot dat dit wel als de basis van het rationalisme wordt beschouwd. Lees verder wat in die noot staat.
Het feit dat Spinoza het niet echt onder de axioma's formuleert (hoewel hij helemaal achter die 'gemeenschappelijke notie' staat), is wellicht, daar hij z'n eerste apriori bewijs al genoeg vindt en dit extra is. Maar overigens is het een beginsel waar de hele Ethica van doordrongen is. Je kunt dus niet zeggen: Spinoza dacht niet in die termen en vanuit dat gezichtspunt." Maar hij dacht het niet op de manier die Della Rocca ervan maakt (teveel alleen het louter explicatorische en te weinig het (zijns)oorzakelijke). Je hebt je, denk ik, teveel door Della Rocca op een dwaalspoor laten brengen. Maar de ene PSR is de andere niet.
Stan Verdult 24-04-2012 @ 23:24
Henk,
In de interpretatie van Della Rocca is de centrale locus voor de PSR bij Spinoza E1p11d.alter: 'Men moet van elk ding een oorzaak of reden kunnen aanwijzen waarom het wel of niet bestaat. Als er bijvoorbeeld een driehoek bestaat, dan moet er een reden of oorzaak zijn van het bestaan; indien hij niet bestaat, moet er ook een reden of een oorzaak zijn die het bestaan verhindert, of te niet doet' Naar mijn mening is deze formulering van Spinoza identiek aan jouw interpretatie van de PSR bij Leibniz.
Adrie Hoogendoorn 24-04-2012 @ 23:32
Wat een mooie gelijktijdige reactie. Adrie en ik waren ongeveer in dezelfde tijd bezig en zijn het geheel eens - in ieder geval wat de vindplaats betreft.
Stan Verdult 24-04-2012 @ 23:40
Stan, excuus, ik merk te laat dat mijn bovenstaande reactie gedeeltelijk een doublure is van jouw reactie, ik heb te cursorisch de reacties gelezen. Dat krijg je als je tegelijk TV kijkt/luistert.
Adrie Hoogendoorn 24-04-2012 @ 23:43
Adrie, excuus totaal niet nodig. Het is juist wel leuk dat we met dezelfde locus komen. Ik denk trouwens dat mijn reactie er nog niet stond toen jij bezig ging met jouw reactie, zodat we elkaar overlapten. En anders was je misschien inderdaad een beetje van slag doordat Chelsea van Barcelona won... een nogal onverwachte, maar wel causaal gedetermineerde gebeurtenis, die de kranten nog moeten analyseren...
Stan Verdult 24-04-2012 @ 23:50
Stan en Adrie, jullie hebben gelijk. Ik denk dat ik me inderdaad teveel heb laten (af)leiden door het pretentieuze gebruik dat Della Rocca er van maakt (zijn 'metafysiche truc' zoals De Dijn het heeft genoemd). Blijft toch wel dat ik het bij Spinoza een afgeleide vindt van een wezenlijker ontologisch beginsel en niet een 'basisprincipe'. Misschien dat Stan daar ook met zijn opmerking op doelt.
henk keizer 25-04-2012 @ 08:36
Stan en Henk,
Ik begrijp niet goed het Stan's en De Dijn's bezwaren tegen Della Rocca's PSR-stelling, namelijk dat hij 'explicatorisch' en niet 'zijnsnoodzakelijk' (Stan's woorden) denkt. Als causaliteit 'zijnsnoodzakelijk' is en niet 'zijnsnoodzakelijk', dan is er m.i. sprake van verwarring of van woordenspel. Spinoza gebruikt dezelfde term 'causaliteit' zowel explicatorisch als zijnsnoodzakelijk. Waarom? Hij maakt geen onderscheid tussen logisch redeneren (= explicatorisch) en het causale (= zijnsnoodzakelijke). Voorbeeld: zie E1p11d.alter: Spinoza legt de PSR zijnsnoodzakelijk uit, maar geeft het explicatorische voorbeeld van de driehoek.
Adrie Hoogendoorn 25-04-2012 @ 10:06
Correctie: Als causaliteit 'zijnsnoodzakelijk' is en niet 'explicatorisch', dan, etc.
Adrie Hoogendoorn 25-04-2012 @ 10:09
Maar toch. (Ik houd mij buiten de discussie over zijnsnoodzakelijk en explicatorisch). 1/11a dus. Spinoza presenteert de hele redenering in het eerste stuk van 1/11a als een kwestie van gezond verstand. Hij legt geen enkel verband met zijn ontologie. Hij roept het gezond verstand te hulp om zijn stelling aannemelijk te maken. Hij eindigt zijn redenering met: 'Dit alles spreekt voor zich', of, 'Dit alles is vanzelfsprekend'. Spinoza vond het dermate triviaal dat hij het niet de moeite vond om het nog ergens, buiten deze hulpredenering, in zijn leer vast te leggen. Daarom blijf ik het problematisch vinden om de PSR een prominente trek van Spinoza's leer te noemen. Je geeft een oneigenlijke draai aan zijn leer en vergroot iets uit wat Spinoza zelf, bij wijze van spreken, slechts in een bijzin vermeldt.
henk keizer 25-04-2012 @ 14:07
![Causa sui [1] inleiding (2024)]()